onsdag 21. januar 2009

Et skriftprinsipp - bokmål del 1 av 2.

Skriftprinsippet (bokmål).

Av Arthur Berg.

Litt forkortet på bokmål ved

Nils Dybdal-Holthe.

I.






.

Skriftprinsippet betyr at bare Bibelen kan skape trosartikler, slik det er formulert i De Schmalkaldiske artikler i Konkordieboken fra 1537.

.

Denne læresetningen er grunnvollen for alle de protestantiske kirker og teologi. Hvis vi rokker ved denne grunnmuren, betyr det at kirken opplever et farlig åndelig jordskjelv. Da er det ikke noe nytte i å pynte på kirkens utside. Et jordskjelv er aldri så farlig som når folk sover så tungt at de ikke våkner av det.

.

Men dette prinsippet har aldri blitt et dogme (læresetning) i de gamle lutherske bekjennelsesskriftene i vår kirke. Men prinsippet fungerer i hele bekjennelsen. Augustana viser f. eks. fra seg all vranglære som hadde sneket seg inn i kirken, og sier at vranglæren er bygt på mennesketanker og ikke på Bibelen. Men alle v et at hele reformasjonskampen hvilte på tillit til at Guds ord er sant, mens mennesketanker leder vill. Skriftprinsippet var i funksjon da Luther talte på Riksdagen i Worm, og i historien om martyrer i oldkirken uten at de hadde formulert prinsippet som et dogme.

.

Det viser at de første kristne visste at alle mennesker var løgnere, men Guds ord er sannhet som man kan stole på. Og dette er kraften som seirer over verden. Først i det siste av de lutherske bekjennelsesskriftene – Konkordieformelen av 1580 – ble skriftprinsippet formulert som dogme (men det er ikke med i den norske kirkes bekjennelsesskrifter). Slik lyder det (i begynnelsen av skriftet):

.

”1. Vi tror, lærer og bekjenner at den eneste regel og rettesnor som all lære og alle lærere skal prøves og dømmes etter, er de profetiske og apostoliske skrifter i Det gamle og Det nye testamente, slik det står skrevet:

.

’Ditt ord er en lykt for min fot og et lys på min sti’, Salme 119, 105. Og Paulus sier: ’Om en engel fra himmelen skulle komme og forkynne noe annet, så skal han være forbannet!’ Gal 1, 8).”

.

Slik er ”seierstegnet” som kirken er født med.

.

II.

I reformasjonstida var det ikke spesielt viktig at skriftprinsippet var et dogme. Ingen tvilte på det. Først i 1545-63 ved konsilet i Trient fikk f. eks. katolikkene dogmet om at tradisjonen står likestilt med Skriften.

.

Nå er det derimot nødvendig. For skriftprinsippet er nå bare en samling bokstaver som ikke sier det Guds ord sier. Verken Konkordieformelen eller de Schmalkaldiske skrifter er bekjennelsesskrifter i vår norske kirke. Det er uheldig. Jeg forsøkte å få innført en formulering i en innstilling i 1969. Der stod at Kirken bygger på den urokkelige grunn som vi har i de hellige skrifter i Det gamle Testamentet og Det Nye Testamentet. Men jeg ble stående helt alene om det. Og senere tok ingen til orde for Konkordieformelens formulering.

.

Den formuleringen som ble vedtatt senere var hentet fra ritualet for prestevigsel var ingen forbedring. En annen utvanning av skriftprinsippet er når flere konservative teologer hevder at en kan komme i strid med Skriften uten å fare med kvalifisert vranglære. Det kan en selvsagt ikke. Utgangspunktet for denne utvanningen er en misforståelse av noe Hallesby sa: de liberale teologene hadde et skriftsyn som gjorde at de forkastet bekjennelsen.

.

Av dette har så noen teologer dratt den konsekvensen at hvis en teolog fører tvilsom lære, men ikke forkaster noe punkt i bekjennelsen, er han ikke vranglærer i kvalifisert betydning.

Men Hallesby mente at den liberale forkastelsen av ledd i trosbekjennelsen, var en følge av et skriftsyn som ikke lenger svarer til det reformatoriske skriftprinsippet.

.

Denne nye teologien går i beste fall ut på at vi bør tolerere all lære som ikke kommer i strid med både Skrift og bekjennelse. Men skriftprinsippet sier at det er læresetninger som bryter med Guds ord, som er vrang lære. Og da betyr det ikke noe om det er nevnt i bekjennelsen eller ikke. For ingen bekjennelse og ingen kirke har rett til å avgjøre at en kan sette seg ut over noe i Skriften. Gjør en det, bryter en med skriftprinsippet.

.

Det var domstolen de krevde to eller flere vitner. Når Gud taler behøver vi og må ikke be om flere vitnesbyrd. For Gud alene taler sant, og hvert menneske er en løyner. Til og med bekjennelsesskriftene er uten egen autoritet. De gjelder bare så sant de sier det som Skriften sier. Men det som Skriften har sagt, er sant og forpliktende for kirken også uten formell stadfestelse i en skrevet bekjennelses.

III.

Stikkordet fro skriftprinsippet er det latinske Sola Scriptura, som betyr Skriften alene. Med det mente reformatorene at det bare er i Skriften vi kan få pålitelig kunnskap om Guds åpenbaring. Bibelens er altså teologiens kunnskapskilde på en helt spesiell måte. Og det er det de Schmalkaldiske artiklene tenker på når de sier at det bare er Skriften som kan skape læresetninger.

.

Selvsagt har teologien andre kunnskapskilder enn Bibelen f. eks. i kirkehistorien og teologi-historien. Men slike kilder er sekundære. Ingen av dem kan gi autoritære opplysninger om Guds åpenbaring.

.

Uttrykket Sola Scriptura vil tvert om advare mot at andre kilder blir sidestilt med Skriften. Kirken har alltid blitt fristet til å gjøre det. Og den har mange ganger falt for fristelsen. Mange av feilene i den katolske kirke skyldes en slik forskrudd prioritering.

.

Dette betyr ikke at Gud bare har åpenbart seg på denne måten. Han har også åpenbart seg i sitt skaperverk der han vitner om sin makt og storhet. Men denne naturlige åpenbaringen skal være kilde til de kristnes lovsang og jubel, men ikke til å skape læresetninger og dogmer. Og det som en troende eller en vantro kjenner av andakt, fromhet og tro når han ser Guds store gjerninger, kan aldri bli forpliktende for andre troende. Tvert imot må andre kristne bare tro det den andre sier om sine inntrykk av den naturlige åpenbaring, hvis det finnes klare uttrykk for det samme i Bibelen.

.

Fordi Bibelen er teologiens kunnskapskilde i enestående betydning, er han også teologiens aksiom-grunnlag. Professor Leiv Aalen har formulert dette slik: ”Kristendommen bygger på den aksiomatiske forutsetning at Gud i Jesus Kristus en gang for alle har talt og handlet til forløsning for hele menneskeslekten, og at det grunnleggende budskap om dette er gitt oss i det bibelske Kristus-vitnesbyrd, det profetiske i Det gamle Testamentet og det apostoliske i Det Nye Testamentet.”

.

Fordi Bibelen altså representerer aksiom-grunnlaget for kristentroen, har den, eller bør ha den samme rang også for den kristne teologien.

.

Et aksiom er en ”krav-setning”, dvs. en påstand som ikke kan bevises. Men all vitneskap bygger på noen få slike påstander. Alt det som en vitenskapsmann bærer frem på vegne av sin vitenskap, skal han kunne bevise. Men ingen vil kreve at han skal bevise selve grunnlaget for sin vitenskap. For alle vet kan det ikke kan bevises. At summen av vinklene i en trekant alltid er 180 grader, er noe alle vet og ingen kan bevise. Når alle vet det, er det fordi alle normalt utstyrte mennesker uten videre vil forstå det når de setter seg inn i spørsmålet. Vi pleier å si at slike kravsetninger er ”selvinnlysende”.

.

Enhver teologisk påstand må kunne tåle denne prøven. Teologen må være villig til å gå baklengs for å vise at hans teologi hviler trygt på kirkens aksiomgrunnlag. Men kommer han på det siste trinnet til å havne utenfor grunnvollen, da har han tatt feil. Da lærer han galt.

.

Hvis denne testen blir brukt, vil det si at skriftprinsippet er i funksjon. Er det sjelden eller aldri i bruk, vil det si at kirken har tapt.

.

Men vi må innrømme at det aksiomet vi har å gjøre med her, ikke er selvinnlysende. Forskjellen mellom det selvevidente (selvinnlysende) i andre vitenskaper og dette skriftprinsippet er selvsagt viktig. Og vi burde drøfte det oftere og grundigere enn vi gjør. I denne sammenheng er det nok å si at det teologiske aksiomet er tros-evident (innlysende). Den som er gjenfødt til en levende tro, får i voggegave en overbevisning som ligner noe på den som han fra før har på det selvevidente aksiomet.

.

Men det er bl. a. den forskjellen at tros-evidensen er lett å anfekte, mens selvevidensen så å si aldri lar seg anfekte. – Det vil også si at viljen til å teste teologien på den måten er avhengig av at teologien blir båret fram av en erfaren tro. Når slike testfunksjoner stilner i kirken, skjelver og nedbrytes grunnvollen under kirkehuset. For hvis teologien bruker andre autoriteter i tillegg til Bibelen, eller kritiserer det som står der, da betyr det at troen blir anfektet men seirer ikke.

.

Martyrene hadde ikke seiret hvis de ikke hadde hatt den tro som vet at Gud alene er sannordig og hvert menneske en løgner. Tenker vi framover, kan vi spørre: Hvor godt rustet er vår tids kristne til å gjøre motstand til blodet mot alt det som reiser seg mot kunnskapen om Gud?

.

IV.

Skriftprinsippet sier altså at Bibelen er kirkens og teologiens autoritet (som ikke kan ankes). Alle andre autoriteter må vike for Bibelen. Men selv viker den ikke for noen. En teologi som følger andre autoriteter enn Bibelen, skifter ut det gamle merket som israelittene bar som tegn på at alt skal være dominert av Guds ord. 2. Mos. 13, 16; 5. Mos. 6, 8 og 11, 8.

.

Det er mange måter å prøve teologien på. Men dette er den viktigste. En teologi som ikke har dette merket, er på ville veier. For alle tanker som bygger på andre kilder enn Skriften er bare mennesketanker.

.

Og enda verre er det når man vender seg til mennesketanker i stedet for til Guds åpenbaring. En slik forrykt prioritering baner vei for lydighet mot den falske profet. For hva er mennesketanken annet enn falks profeti når den reiser seg mot eller vil korrigere Guds tanker? Dersom teologien taper respekten for Skriften som eneste autoritet, taper den også sin selvstendighet.

.

Da må han se til alle sider for å se hvor veien er tryggest. Men den som lik Hans Nielsen Hauge er lydig mot Guds Ånd, går trygt på den smale veien. Da får teologien en ekte og ydmyk selvstendighet.

.

Skriftprinsippet skal forsvare oss mot ethvert religiøst eller kristelig pavedømme. Vi skal være lojale mot våre høvdinger, men ikke adlyde dem blindt. Lydighet kan de bare kreve så langt som Skriften og deres egen samvittighet tillater det. Derfor skal du granske i Skriften om det har seg slik som høvdingen sier. Den åndelige selvstendighet som vil gro der skriftprinsippet blir praktisert, vil også bevare den kristne og teologien mot at fromme følelser styrer (pavedømme).

.

En kristen leder svarte en gang på spørsmålet om kvinnelige emissærer at ”kan Gud bruke dem, kan jeg også gjøre det”. Meningen var at han brukte dem fordi Gud brukte dem.

.

Hvor visste han det fra? Ikke fra Skriften. Han hadde lært det av sin egen tolking av egne fromme erfaringer. Og samme vei går det med full fart med store deler av Bibelens lære om kjønnsroller og skaperordninger i vår tid. Her har en noen ganger med en legering av fromme erfaringer og samtidsånden å gjøre. Det blir ofte en veldig sterk autoritet av slikt.

.

Bibelen advarer oss å adlyde denne autoriteten. Og det er særdeles viktig at vi gjør det. Ellers smyger kristendomsfientlige tanker inn i oss og sprer ut det som fins av kristentro i oss. Vi bøyer oss for humanismens bud om å være snille, slik at vi omtolker eller avviser noen av Guds tanker om rettferdighet både i Det gamle Testamentet og Det Nye Testamentet. F. eks. Hevnsalmer og straff i helvete. Vi godtar snillhetsdogmet som sier at det er syndig og ufromt å stride om kristelige spørsmål, selv om vi på den måten kommer til å kritisere både Kristus og hans apostler, og være ulydige mot Bibelen som sier at vi skal kjempe mot alle tanker som reiser seg mot kunnskapen om Gud.

.

Men nettopp i vår tid, som er en frafallstid der kristendomsfremmede tanker holder på å få overtaket i vårt folk og i vårt kulturliv, krever man av den kristne at han skal dra seg ut av kampen om han vil være from. Jeg kjenner bare en måte å holde motet oppe i redde sjeler, og det er å spørre seg selv om en har mot til å deklamere om skriftprinsippet med munnen og svikte det med tanken og i handling.

.

Kampen om skriftprinsippet er en kamp for Bibelens autoritet i tro og praksis. Dersom prinsippet stort sett har plass bare i munnen, men ikke i tanke og i handling, da er det på høy tid at vi gransker situasjonen. Derfor er det vondt å se at skriftprinsippet spiller så liten rolle i teologien, både på lekmannsplanet og blant de lærde – bortsett fra deklamasjon.

(Del 2 nedenfor.)

Et skriftprinsipp - bokmål - Del 2.

Del 2 av 2.


V.

Når skriftprinsippet fungerer, skjer det slik: Vi tror og vet at Gud skapte himmel og jord og alt som er skapt. Og vi tror det fordi det står i Bibelen. Men behøver det å være sant fordi det står i Bibelen? Ja, for det sier Bibelen selv at den bærer fram det som ikke kom opp i menneskets tanke, men som Gud selv åpenbarte.

.

Dette ser svakt ut. For det er et såkalt sirkelbevis vi bruker her. At noe står i Bibelen er greit. Men at Bibelen selv skal være garantist for sin egen troverdighet, synes ikke fullt så bra. For vi går ut fra det som vi skal bevise.

.

All teologi som hviler på skriftprinsippet og tar det alvorlig, blir altså ført fram med et sirkelbevis. Hva skal vi gjøre med det? – Vår sirkel er på fast grunn. Naturvitenskapen har også en sirkel og bygger på flere aksiomer.

.

Teologien må gå ut fra det aksiomet som skriftprinsippet er, ellers blir det ingen ekte og sann teologi. Da sitter en bare å spekulerer så godt en kan. Men har en godtatt skriftprinsippet, da bygger en trygt videre, Og senere skal en ta seg i vare for å fuske med tankens klarhet og logikken.

.

Så bruker vi altså med god samvittighet og med trygg tro og visshet dette gamle protestantiske prinsippet. Vi vet at all teologi som ikke gjør det, lærer og leder feil. Guds tanke og så mye høyere enn mennesketanken og himmelen er høyere enn jorden. Derfor skal ingen driste seg til å begynne sin teologi eller sin kristne tenkning på en annen grunn enn Bibelens ord.

.

Vanskelighetene er like vel ikke slutt med dette. For om jeg sier at det står slik i Bibelen, kan motparten spørre hva jeg mener med Bibelen. Og da kommer mange lutherske teologer i knipe. For det kan de ikke svare på. For i teologien taler man om den ”åpne kanon”. Det betyr at kirken ikke vet hva som hører til i Bibelen. Luther var f. eks. en stund inne på tanken at Jakobs brev og Åpenbaringsboken ikke tilhørte Bibelen. Men da står skriftprinsippet svakt.

.,

Men selv mener jeg at alle de bøkene vi har i Bibelen er ”kanoniske” eller ekte. Den Hellige Ånd sørget for at de rette bøkene kom med der. Det var bl. a. dette Jesus tenkte på da han sa at han skulle sende Ånden som skulle lede dem til hele sannheten.

.

Hvis skriftprinsippet skal være meningsfullt, må de som bruker det, vite hva de mener når de bruker det. Gud har gitt oss sitt ord, og vi har fått i oppdrag å ta vare på den fagre skatten. Så lenge Guds folk gjør det, står hans kirke støtt. Dødsrikets porter skal ikke få makt over den. Men svikter teologien og Guds folk dette prinsippet, da gjør den svik mot både slekten og kongen, og da åpner vi kirken for dyret og den falske profet.

VI.

”Troen rokkes hvis autoriteten til de hellige skrifter rokkes,” sa Augustin i sin tid. I den gamle kirken har det stort sett vært stor enighet på dette punktet. Fram mot reformasjonen ble skriftprinsippet i den katolske kirke mer og mer utvannet. Andre prinsipp kom inn fordi teologene forstod Skriften ulikt. Folk mente da troen ikke kunne bygge på en guddommelig autoritet som ikke var krystallklar på alle punkt. Enda mindre kunne de tåle at uklare mennesketanker skulle gjøre klare bibelord uklare med egne påfunn.

.

Derfor kom den katolske lære om tradisjonen inn i kirken. Tradisjonen er en uskrevet overlevering som det kirkelig embetet hadde. De katolske prestene hadde dermed tilgang både til den skrevne og den uskrevne overlevering, og de hadde derfor alene rett og evne til å tolke skriftene. Dette førte til at mye av de ”uklare” i Skriften ble ”klarlagt”. Men prisen var at mange av de klare ord i Bibelen ble tåkelagt. Menneskepåfunn la Guds tanker i tåke og skyggeland.

.

Til slutt ble det nødvendig å gjøre alle kirkemedlemmer bevisste på den gamle troen at Gud alene hadde autoritet i kirken. I Skriften kan vi lese det Gud sier, og bare der. Da formulerte de dette prinsippet: Paven har ingen myndighet til å lære noe som ikke står i Skriften.

.

Guds ord er klart i alle spørsmål som det er nødvendig for oss. Og der er den så klar og så entydig at enhver lesekyndig kristen kan forstå den. Det er rett og slett en vrang lære at det skulle finnes noen annen kilde til teologisk kunnskap enn Skriften. Læren om den uskrevne og mer eller mindre skjulte tradisjon er et menneskepåfunn som legger et nytt dekke over Skriften slik at det klare blir uklart.

.

Men da reformasjonen formulerte dette skriftprinsippet så klart som aldri før, ble det også klart for katolikkene hva linje de hadde slått inn på. Og så formulerte de like klart sitt grunnleggende teologiske prinsipp. Det skjedde under tridentinerkonsilet (kirkemøtet i Trient 1545-63) som sa at den katolske kirken tar vare på det rene uforfalskede evangelium, som den finner ”i skrevne og uskrevne tradisjoner. Disse tradisjonene hørte apostlene fra Kristi egen munn, og ved Åndens ledelse ble det overlevert til oss så å si fra hånd til hånd.”

.

Konsilet slo fast at katolske kristne skulle motta all lære om tro og liv i kirken med samme respekt og lydighet enten læren kommer fra de bibelske skrifter eller fra tradisjoner som en ”hellig suksesjon (sammenhengende overlevering) har tatt vare på i kirken. Og konsilet sa til og med at hvis noen ”med vitende og vilje ser ned på disse tradisjonene, er han forbannet”.

.

Men reformatorene lot seg ikke skremme av denne forbannelsen. Tvert imot finpusset de ”Skriften alene” og forkynte det i alle kirker. Det må de reformatoriske kirkene gjøre den dag i dag om de skal leve. – Nå er det blitt så ille ikke bare gamle og nye paver, men til og med gamle og nye tradisjoner trenger seg inn i kirkene. Eller det som er verre: Det kommer helt nye påfunn og krever plass i stedet for det gamle.

.

Har ikke Luther og hans folk sagt mange ganger at den kristne bare skal adlyde Skriften og ikke tradisjonen? Hvorledes kan da noen våge å holde fast på det gamle kjønnsrolle-mønsteret (som apostlene forkynte), bare fordi der er gammel tradisjon i kirken?

.

Her heiser en altså reformasjonens fane mot å sidestille skrift og tradisjon, men bruker den i et demonstrasjonstog som innfører helt nye tradisjoner, som ikke er nevnt i Skriften, men som tvert om er forbutt der. ”Alt som blir sagt (om lærespørsmål i kirken) må kunne føres tilbake til sitt fundament i Skriften,” sa kirkefaderen Hieronymus.

.

Men det nye, moderne kjønnsrollemønsteret hviler ikke på noe slikt fundament. For det setter seg opp mot og fornekter det som Skriften sier. Det skjer rett nok med den snusfornuftige begrunnelsen at moderne teologer noen ganger forstår bedre enn en hellig apostel hvilke konsekvenser apostelen burde ha dratt av sin egen lære.

.

Det er klart at dette er et grotesk misbruk av at reformasjonen forkastet tradisjonen som åpenbaringskilde ved siden av Skriften. For det er rett og slett ikke sant at de som nå går imot det nye kjønnsrollemønsteret og dermed det nye synet på kvinneprester, gjør det fordi tradisjonen lærer det. Den som sier det, gjør det i ren tankeløshet, eller så vet han ikke hva Luther og katolikkene mente med tradisjon.

.

VII.

Ordet tradisjon er et vel definert begrep i den katolske kirke. Og definisjonen har vi gitt lenger framme i denne artikkelserien. Alle som kan norsk vil se at det aldri har hendt i vår kirke at noen av kvinneprestmotstanderne har vist til tradisjonen i katolsk mening. Da ville han har forbrutt seg mot skriftprinsippet. Men kvinneprestmotstanderne gjør det motsatte: De viser til at kirken i alle tider har lest og forstått sin Bibel slik at den forbyr kvinnelig presteskap. De som sier det har ikke brutt skriftprinsippet og innført tradisjonsprinsippet i stedet. Tvert om: De har sagt at bare Skriften har læremyndighet i kirken. Og når 2000 års teologihistorie vitner om at slektene før har forstått Bibelen på samme måte som vi gjør nå, så er det skriftprinsippet en bryter om en setter seg ut over denne tradisjonen.

.

Det er – om en vil respektere skriftprinsippet – bare på en betingelse en kan sette seg ut over en slik fortolkings-tradisjon, og det er om det blir klart at fortolkerne i eldre tid har misforstått ordene i Skriften.

.

La oss da se på kvinneprestspørsmålet: Noen teologer tolker 1. Kor. 14 slik at det ikke står noe om kvinnelig presteskap der. Det er bare tale om å holde orden i gudstjenestene. Men la oss likevel se hva vi skulle gjøre om det var en rett tolking. Skal en da si at dersom det ikke står noe forbud mot kvinnelige presteskap i Bibelen, så innfører vi kvinnelig presteskap (enda det i alle tilfelle rimer dårlig med Bibelens kjønnsrolletekning)?

.

Hva slags skriftprinsipp skulle det bli? Det som Bibelen ikke forbyr, det gjør vi hvis samtiden ber oss om å gjøre det. Sa ikke Hieronymus at enhver lære i kirken skal ha en positiv hjemmel i Skriften? Og er ikke det meningen med det skriftprinsippet som vi alle selvsagt hevder?

.

Dessuten er det så at ordet i 1. Tim. 2: Jeg tillater ikke en kvinne å være lærer, slett ikke kan tolkes som noe annet enn forbud mot kvinnelig presteskap. Her må vi si som så mange gjør, at her drar Paulus en konsekvens av skaperordningen som kirken ikke nå behøver å kjenne seg bunden av. Hvis kirken godtar en slik teologi, har den enten vraket det gamle skriftprinsippet, eller så har den innført et nytt skriftprinsipp. Og etter det nye prinsippet er det noe, men ikke alt i Skriften som er forpliktende for teologien.

.

Den som hevder det, bør si klart fra om hvorledes han tenker seg dette nye skriftprinsippet. Men han bør ikke oppføre seg som om det nye var like godt som det gamle. Selv tror han vel at det nye er best.

.

I alle tilfelle bør han ikke si at kvinneprestmotstanderne som kjenner seg bundet av Skriften i denne saken, har falt som offer for et vanhellig tradisjonsprinsipp. For den lutherske kirke har aldri lært slik om tradisjonen i kirken. Og ingen sunn teologi kan gjøre det. Det var det katolske tradisjonsbegrepet de lutherske reformatorene vraket. Men de vraket ikke all tradisjon. Tvert imot lærte de at all tradisjon som stemmer med Skriften, skal holdes oppe som vern for den historiske kontinuiteten.

.

En av de store lutherske dogmatikere (fra ortodoksiens tid) sier f. eks. om dette spørsmålet (David Hollaz): ”Vi vraker nemlig ikke alle de kirkelige rituelle tradisjonene, bare en holder fast på den teologiske regelen som Martin Chemnitz hevder i sitt oppgjør med tridentiner-konsilet: La seremoniene i kirken være i fred om de er av indiffenrent slag (dvs. ikke impliserer vranglære), og la de være få i tall, og la de være gudelige og nyttige til oppbyggelse, orden og høytid. Slike skikker som ikke volder anstøt kan en fritt holde oppe.” Men, legger Hollaz til, ettersom hensynet til oppbyggelse, tid, sted og personer krever det, kan en også lage nye skikker og forandre eller avlyse de gamle skikkene.

.

”Vi godkjenner den historiske tradisjon om Skriftkanon, ikke som et ufeilbar tradisjon, men ett som det er rimelig å holde seg til. De eksegetiske tradisjonene tar vi med takknemlighet imot, så sant de gamles fortolking ikke bryter med Bibelens ord, eller en direkte (naturlig) forståelse av ordene, med sammenhengen de står i eller med trosanalogien. Vitnesbyrd-tradisjonen (Traditio testificatoria) holder vi høyt og bekjenner med Chemnitz at vi tar avstand fra de som finner opp betydninger som ikke har vitnesbyrd for seg fra noen tid i kirken. Vi mener nemlig at en ikke må godta noen lære (i kirken) som er i strid med hele oldkirken (cum tota antiquitate).”

.

Om dette sier Chr. Luthardt i sitt ”Kompendium” at det altså bare er den dogmatiske tradisjon i egentlig betydning, altså en tradisjon som konstituerer lære, som den lutherske reformasjonen har vraket.

.

Derfor er det en farlig misforståelse som skjer i vår kirke når noen vil bane vei for en ny lære med den argumentasjonen at vi ikke må la oss binde av tradisjonen, men bare av Skriften. For da forkaster en ikke det tradisjonsbegrepet som reformasjonen vraket, men det som den med kraft og styrke formante sine menigheter til ikke å vrake, men holde i ære og motta med takknemlighet og ærbødighet.

.

Derfor var det også for de gamle reformatorene i hovedsak å hevde at de evangeliske ikke kom med en ny lære (nihil novi), som Melanchton sier i Apologien, men den gamle lære renset for alle menneskepåfunn som gjennom tidene hadde lagt et dekke over Guds ord så det ble vanskelig for redde samvittigheter å finne fram til den trøst som guds ord forkynner til den som leter etter fred.

.

SLUTT.

tirsdag 20. januar 2009

Skriftprinsippet I av VII.

Det protestantiske skriftprinsippet.

Av red. Arthur Berg.

.

Artikkelserien stod i Dagen i 1976 og trykt om igjen i 2001.

(Eg har tillete meg å fornya litt på språket Berg brukte for over 30 år sidan. Nokre stader har eg og sett nyare ord i parentes for å gjera det lettare for yngre å skjøna alt.)

.

Del I av VII.

Ettersom det no om stunder (for tida) er heller mykje snakk om bibelsyn, eslar eg (tenkjer eg) meg til å skriva ein del artiklar omkring dette spørsmålet. Kor mange det vert, veit eg ikkje. Og kor lang tid det vil ta å laga dei, veit eg heller ikkje. Men meininga er å freista å få med alle dei viktigaste informasjonane om kva teologane tenkjer på når dei ordskiftest om slike saker. Her kjem så i dag den første av desse artiklane, og han handlar ikkje om det som vi til vanleg tenkjer på når vi snakkar om bibelsyn, men om det endå meir grunnleggjande omgrepet som vi kallar SKRIFTPRINSIPPET.

.

All protestantisk teologi vedkjenner seg og byggjer på skriftprinsippet. Og det prinsippet seier at berre Skrifta kan skapa trusartiklar, elles ingen, ikkje ein gong ein engel. (Dei Schmalkaldiske artiklane frå 1537.)

.

Dette prinsippet er altså grunnmuren under alle dei protestantiske kyrkjene og under all protestantisk teologi. Eller skulle vera det.

.

Rokkast det ved denne grunnmuren, tyder det at kyrkja og alle som sit i henne opplever eit fårleg jordskjelv. Grunnane skjelv, og det gagnar ingen ting å kle portane med gull og byggja tårn høge og gilde.

.

At det er fåre på ferde når jorda skjek og skjelv, treng eg ikkje spilla ord på. Men eg lyt nok diverre spilla ord på den jordskjelven eg her snakkar om. Det er jamvel fåre for at orda er spilt i meir enn ei meining.

.

Men jordskjelv er aldri så fårleg som når folk søv så tungt at dei ikkje vaknar når grunnane brotnar og tårna og kyrkjekunsten kjem singlande ned over dei.

.

Merkeleg nok vart dette prinsippet aldri dogmefest i8 dei gamle lutherske vedkjenningane. (Bortsett frå den formuleringa vi nyss hermde (siterte) frå dei schmalkaldiske artiklane.)

.

Men prinsippet fungerer gjennom heile vedkjenninga. Når t.d. Augustana vitnar om den evangeliske læra, gjer ho det med å prova ut frå skriftene at dei lærer slik. Og når ho viser frå seg villeiande og vrang lære som hadde snike seg inn i kyrkja, gjer ho det med å visa til at slik lære kviler på mennesketankar og ikkje er henta frå Skrifta.

.

Og som alle veit, kvilde heile den reformatoriske kampen på tillit til at Guds ord er sant, medan mennesketankar på sjølvstyr leier vilt.

.

Og du kan studera skriftprinsippet i funksjon på Luthers ord på riksdagen i Worms. Her ligg det som eit hjarta du har nækt (kledd av) så du kan sjå og kjenna det hjarteslaget som held det levande i live.

.

Skriftprinsippet i funksjon kan du også sjå i den gamle soga om martyrane i oldkyrkja. Dei hadde heller ikkje formulert prinsippet. Men salmesong og bøner og vitnemål frå martyrbål og sirkusarenaer syner oss at desse tidlege kristne anane våre var folk som visste at kvart menneske er ein ljugar, men Gud er sannordig. Han kan ein lita på og døy for. Den som ikkje svik han, vert sjølv ikkje sviken anten i liv eller i død.

.

Og dette var den krafta som sigra over verda. Men brotnar denne fulle vissa om at Gud har openberra seg for oss i Skrifta og at vi der finn tankar som er høgare enn mennesketankar, då misser også trua sin uknekkelege styrke.

.

Utan ankerfeste i ei slik tru på ei mistaksfri openberring frå Gud, misser trua ”sigerhuva”.

.

Difor er det altså ille når det vert rikka ved grunnmuren. Og alle burde vita og ingen nekta at det vert rikka ved han nå. Men det ser ut til at folk søv. Vi lever i ein situasjon som liknar på den vi hadde i dansketida, då ”ingen vakt var ved huset satt og folket sovnet der inne”.

.

Dei som rikkar ved grunnmuren kan for ein del skaffa seg arbeidsro i ly av sjølve det prinsippet dei høgg laus på. For ingen nektar dei då! Og ”alle” vedkjenner seg til det. Kva er det då vi masar etter. La oss verta kvitt denne utidige mistenkeleggjeringa!

.

Men nei. Min mistanke er for sterk til at eg vil teia om han. Og han har mykje for seg. Difor skal vi sjå på kor slitesterkt skriftprinsippet er i dag.

.

Først i det siste av dei lutherske vedkjenningsskriftene, Konkordieformelen frå 1580, vart skriftprinsippet formulert som dogme. Og dette dogmet står i brodden for heile Konkordieformelen.

.

Slik vart det formulert i Konkordieformelen:

”Vi trur, vedkjenner oss og lærer ein einaste regel og norm som alle læresetningar og alle kyrkjelærarar skal vurderast og dømast etter, og at det slett ikkje finst nokon annan enn del profetiske og apostoliske skriftene i Det Gamle og Det Nye testamentet, som skrive står: Ei lykt for føtene mine er ordet ditt og eit lys på stigane mine. Og den heilage Paulus seier: Om så ein engel frå himmelen forkynner eit anna evangelium, så vere han forbanna.”

.

Slik ser den ”sigershuva” ut som Kristi kyrkje er fødd med.

.

Men i gammal tid var denne huva rekna for eit låkt varsel for barnet. Slik kan det gå med sigershuva vår og, dersom ho ikkje er noko anna enn ei hinne av det som var, eller dersom skriftsprinsippet berre vert tomme ord som ikkje forpliktar kyrkja og gjer henne trygg og sterk fordi ho kjenner Guds sanning.

--

Skriftprinsippet II av VII.

Det protestantiske skriftprinsippet.

Av red. Arthur Berg.

Del II av VII.

I reformasjonstida var det ikkje særleg viktig å dogmefesta skriftprinsippet. For ingen tvila på det. Ikkje ein gong katolikkane hadde på det tidspunktet dogmefest at kyrkja hadde ei kunnskapskjelde og ein autoritet ved sida av Skrifta, nemleg tradisjonen. (Det kom først på Tridentinar-konsilet 1545-63.) Og ein moderne katolsk Luther-granskar har lasta Luthers motspelarar på reformasjonstida fordi dei gjekk inn på hans argumentasjon ut frå skriftprisnippet.

.

Men no lever vi ikkje lenger i ei slik tid. No skjek grunnane under kyrkja fordi skriftprinsippet ikkje lenger har den sjølvsagde gjennomslagskrafta som den hadde i reformasjonstida og lenge etter det.

.

I vår tid er det ikkje lenger unaudsynleg å dogmefesta skriftprinsippet fordi ”alle” held seg til det. Det er naudsynt å drøfta det av di det held på å verta redusert til ei samling bokstavar som ikkje lenger seier det som Ordet i si tid sa i kyrkja.

.

Konkordieformelen gjeld ikkje som vedkjenningsskrift i vår kyrkje. Heller ikkje dei schmalkaldiske artiklane. Dermed finst det ikkje noko formulering av skriftprinsippet i noko kyrkjeleg vedkjenningsskrift som gjeld i vår statskyrkje.

.

Dette meiner eg er uheldig, og eg gjorde ein freistnad på å få innført ei formulering som bygde på Konkordieformelen i den innstillinga som ”Det Frivillige Kirkeråds Utredningskommisjon av 1969” la fram. Der stod det at kyrkja byggjer på den urokkande grunnen som vi har i dei heilage skriftene Det gamle og Det Nye testamentet.

.

Men eg vart ståande heilt åleine om å røysta for denne gamle formuleringa.

.

Ikkje nok med det heller. Men då kommisjonen vedtok ei ny formulering (henta frå ritualet for prestevigsel) var det ingen andre i kyrkja som tok til orde for Konkordieformelens formulering. Ikkje ein gong dei mest bibeltrugne såg mon i å kjempa for dette prinsippet som kyrkja må stå eller falla med. Truleg rekna mange med at det er ”urealistisk” å ta opp slike saker i vår tid? Eller kom det av at ”folk var sovnet her inne”?

.

Den formuleringa som vart vedteken var ikkje ei forbetring av den gamle formuleringa. Men ho slår fast at grunnen under kyrkja er ”Guds ord som det er gitt oss i Den hellige Skrift og som vår kirke vitner om det i sin bekjennelse”.

. Dette er ikkje noko god formulering av vedkjenningsplikta i kyrkja. Og det er slett ikkje ei betre formulering av skriftprinsippet enn den som står i Konkordieformelen. Tvert om er den nye formuleringa veikare. Ho representerer ei utvatning som ikkje fører til betre vakt ved huset, men snarare til tryggare slummer i huset.

.

Ei liknande utvatning av skriftprinsippet kjem til uttrykk når fleire konservative teologar nå hevdar at ein kan koma in strid med Skrifta utan å fara med kvalifisert vranglære.

.

Det kan ein sjølvsagt ikkje. I allfall ikkje så lenge ein hevdar at ein ikkje godtar nokon autoritet i tillegg til eller over Den heilage Skrifta.

.

Utgangspunktet for denne nye utvatninga av skriftprinsippet er ei formulering av Hallesby frå kyrkjestridens dagar. Han sa om dei liberale teologane, at dei hadde eit skriftsyn som gjorde at dei forkasta vedkjenninga.

.

Av dette har så nokre teologar drege den konsekvensen at dersom ein teolog fører tvilsam lære, men ikkje forkastar noko punkt i vedkjenninga, er han ikkje vranglærar i kvalifisert meining.

.

Men då mistolkar ein Hallesby og er knapt klår over kva ein sjølv seier heller. For Hallesby meinte at den liberale forkastinga av ledd i trusvedkjenninga, var ein fylgje av eit skriftsyn som ikkje lenger svara til det reformatoriske skriftprinsippet. Hans formulering sa altså at ein kan bruka teologars truskap eller utruskap mot vedkjenninga til å testa skriftsynet på.

.

Men nå vågar ein seg altså til å snu dette på hovudet: Nå testar ein vedkjenningstruskapen utan omsyn til Bibelen og skriftsynet.

.

Men dette vil seia at ein set vedkjenninga over Skrifta. Og då har ein brote med skriftprinsippet. For det prinsippet seier at det ikkje finst høgare instansar enn Skrifta, ikkje eingong englar frå himmelen er å tru mot Skrifta.

.

Denne nye teologien går i beste fall ut på at vi bør tolerera all lære som ikkje kjem i strid både med Skrift og vedkjenning. Men skriftprinsippet seier at det er læresetningar som bryt med Guds ord som er vrang lære. Og det gjer ikkje noko frå eller til om lærepunktet det gjeld er nemnt i vedkjenninga eller ikkje. For inga vedkjenning og inga kyrkje har rett til å avgjera at ein kan seia ut over sumt av det som Skrifta lærer. Gjer ein det, bryt ein med skriftprinsippet.

.

Det var slik Luther tenkte i Worms i 1521: Det dei store autoritetane i kyrkja seier eller skriv eller vedtek, gjeld ikkje dersom det er i strid med det som Skrifta seier. Difor kan ein med full rett setja seg opp imot alle slike autoritetar. Ja, det er kristenplikt å gjera det.

.

Difor brende Luther bannbulla frå paven. Du har krenkt Guds heilage, sa han. Difor skal den ævelege elden tyna deg. Men slikt seier ikkje ein mann som tenkjer at Guds ord først må stadfestast av andre vitne (t.d. vedkjenninga) før saka står fast.

.

Det var domstolane det kravdes to eller fleire vitne. Når Gud talar, treng og må ingen be om fleire vitnemål. For Gud åleine er sannordig. Kvart menneske er ein lygnar. Og jamvel vedkjenningsskrift er utan eigen autoritet. Det gjeld berre så sant dei seier det Skrifta seier. Men det som Skrifta har sagt, er sant og forpliktande for kyrkja også utan stadfesting i skriven vedkjenning.

.

Skriftprinsippet III av VII.

.

Det protestantiske skriftprinsippet.

Av red. Arthur Berg.

III av VII.

Stikkordet (når det gjeld skriftprinsippet) som stadig vart brukt i reformasjonstida – og i hundrevis av år etterpå – var det latinske uttrykket sola scriptura som tyder Skrifta åleine.

.

Med det uttrykket meinte reformatorane at det berre er i Skrifta vi kan få pålitande kunnskap om Guds openberring. Bibelen er altså teologiens kunnskapskjelde på ein heilt spesiell måte. Og det er det dei Schmalkaldiske artiklane tenkjer på når det der står at det berre er Skrifta som kan skapa læresetningar.

.

Sjølvsagt har teologien andre kunnskapskjelder enn Bibelen for så vidt som ein kan læra ei mengde med teologi frå andre kjelder. Tenk berre på heile kyrkjesoga og teologi-soga.

.

Men alle andre kunnskapskjelder som teologien auser or har sekundær karakter. Ingen av dei gjev autoritære opplysningar om Guds openberring. Ikkje ein gong frå den gamle martyrkyrkja får vi kunnskap av den natur.

.

Uttrykket sola Scriptura vil tvert om åtvara kyrkja og teologane mot å la noko anna kunnskapskjelde få ein rang som berre Skrifta skal ha. Kyrkja har alltid vore freista til å gjera det. Og ho har mange gonger falle for freistingane. Mange av feila i den katolske kyrkja hadde sitt opphav i ei slik rangsnudd prioritering.

.

Men den overtydinga at Bibelen er den einaste pålitande kunnskapskjelde når det gjeld å vita kva Gud har openberra, tyder ikkje at Gud berre har openberra seg på den måten. Han har openberra seg på ein annan måte óg. I sitt skaparverk har han vitnas om si makt og sin stordom. Og jamvel lova skreiv han i menneskehjarto, også i heidninghjarto.

.

Men denne naturlege openberringa skal vera kjelde til kristnes lovsong og jubel, men ikkje til å skapa læresetningar og dogme. Og det som ein truande (eller vantru) kjenner av andakt, fromsinn og tru når han ser gjerningane av Guds fingrar og fara etter hans store verk, kan aldri verta forpliktande for andre truande. Tvert om må andre kristne berre tru det den andre seier om sine inntrykk av den naturlege openberringa dersom det finst klår uttrykk for det same i Bibelen.

.

Fordi Bibelen er teologiens kunnskapskjelde i eineståande meining, er han også teologiens aksiom-grunnlag. Professor Leiv Aalen har formulert dette slik: ”Kristentroen bygger på den aksiomatiske forutsetning at Gud i Jesus Kristus én gang for alle har talt og handlet til forløsning for hele menneskeslekten, og at det grunnleggende budskap om dette er gitt oss i det bibelske Kristus-vitnesbyrd, det profetiske i Det gamle Testamentet og det apostoliske i Det Nye Testamentet.”

.

Fordi Bibelen altså representerer aksiom-grunnlaget for kristentrua, har han den same rang også for den kristne teologien. Eller bør ha det.

.

Eit aksiom er ein ”kravsetning”, dvs ein påstand som ikkje kan provast. Men på eit lite tal av slike påstand byggjer all vår vitskap. Alt det som ein vitskapsmann ber fram på vegne av vitskapen sin, skal han kunne føra prov for. Men ingen vil krevja at han skal prova sjølve grunnlaget for sin vitskap. For alle veit at det kan ikkje provast. At summen av vinklane i ein trekant alltid er 180 grader, er noko ”alle veit”, og ingen kan prova. Når alle veit det, er det av di alle normalt utstyrte menneske utan vidare vil skjøna det når dei set seg inn i spørsmålet. Vi brukar å seia at desse ”kravsetningane” er ”sjølvevidente” ( dvs. sjølv-innlysande).

.

Ein skulle tru at eit byggverk som kviler på påstand som ingen kan prova, ville vera usle greier og at det lett kunne rasa saman. Men vi veit at vitskapen byggjer kjempebygg på dette grunnlaget. Dei femner vidt og dei høgdar seg (strekkjer seg) mot himmelen. Dersom no ein eller annan drog i tvil noko av det som vart gjort høgt oppe i tårnet på eit slikt byggverk, kunne vitskapsmannen gjeva seg i kast med slike innvendingar. Då laut han syna at det siste steget byggjer på det nestsiste osv. Så kunne han gå baklengs i samtale med tvilaren, og dersom ein fylgjerett ”retrett” ville føra ned på aksiomsgrunnlaget, måtte kvar tvilar gjeva seg. Men kom han i siste steget til å hamna utanfor aksiomsgrunnlaget, då var det vitskapsmannen som laut gjeva saka tapt. For berre påstand som er fylgjerette slutningar, er ekte vitskapelege resultat.

.

Også ein kvar teologisk påstand må kunne tola den same prøven. Teologen må vera viljug til å gå baklengs for å syna at hans teologi kviler trygt på kyrkja sitt aksiomsgrunnlag. Men kjem han i siste steget til å hamna utanfor den grunnen, då har han teke i miss. Då lærer han rangt.

.

Dersom denne testen er i bruk, vil det seia at skriftprinsippet er i funksjon. Er det sjeldan eller aldri i bruk, vil det seia at kyrkja har mist sigershuva. Men vi må vedgå at det aksiomet vi har å gjera med her, ikkje er sjølv-evident.

.

Skilnaden mellom det sjølv-evidente (sjølvinnlysande) aksiomet i andre vitskapar og dette skriftprinsippet er sjølvsagt viktig. Og vi burde drøfta det oftare og grundigare enn vi gjer. I denne samanhengen får det greia seg med å sei at det teologiske aksiomet er trus-evident. Den som er atterfødd til ei levande tru, får i voggegåve ei overtyding som liknar noko på den som han frå før har på det sjølvevidente aksiomet.

.

Men det er m. a. den skilnaden at trus-evidensen er lett å anfekta, medan sjølvevidensen så å seia aldri let seg anfekta. Dette ser ut til å vera ein skilnad i teologiens disfavør. Men er det knapt. Tvert om fører dette anfektbare prinsippet til ein stendig kamp. I denne kampen fødest ei overtyding som ikkje er ei frukt av tankeløyse, etterplapring eller den skråsikre trua som kjem av skort på førestillingar. Den kristne overtydinga møter alltid motførestellingar, og held trua seg, vil ho difor verta ei røynd tru. Ho har halde seg oppe ved å sigra seg fram. Ei slik tru er meire verd enn det kostesame gullet som røynest i eld.

.

Men det vil også seia at viljen til å testa teologien på den måten er avhengig av at teologien vert boren av denne fullrøynde trua. Difor er det slik at når slike testfunksjonar stilnar i kyrkja, skjelv og brotnar grunnane under kyrkjehuset.

.

For dersom teologien byrjar å bruka andre autoritetar i tillegg til Bibelen, eller byrjar å øva kritikk mot det som står der, då tyder det at trua vert anfekta, men ikkje sigrar. Ho fell unna og rir på vêret.

.

Ein kan freista å tenkja slike haldningar inn i dei gamle martyrane. Dei hadde sjølvsagt mist sitt martyrmot dersom dei ikkje hadde ått den sigerstrua som veit at Gud åleine er sannordig og kvart menneske derimot ein lygnar.

.

Men tenkjer vi oss fram i tida i staden for attover, må vi spørja: Kor godt rusta er vår tids kristne til å gjera motstand til blodet mot ei kvar høgd som reiser seg mot kunnskapen om Gud?

.

Skriftprinsippet IV av VII.

.

Det protestantiske skriftprinsippet.

Av red. Arthur Berg.

IV av VII.

Skriftprinsippet seier altså at Bibelen er kyrkja og teologien sin inappellable autoritet. For Bibelen må alle andre autoritetar vika. Men sjølv vik han for ingen. Ein teologi som fylgjer andre autoritetar mot Skrifta, skifter ut det gamle merket som israelittane bar på panna og i handa, som teikn på at innstillinga skal vera dominert av Guds ord og livet skal levast i samsvar med Guds vilje (2. Mos. 13, 16; 5. Mos. 6, 8 og 11, 8).

.

Det er mange måtar å prøva ein teologi på. Men dette er den viktigaste. For ein teologi som ikkje har dette merket på panna si og i handa si, er på ville vegar.

.

På ville vegar er teologien då av di alle tankar som byggjer på andre kjelder enn Skrifta berre er mennesketankar.

.

Og endå verre er saka når teologien vender seg til mennesketankar i staden for til Guds openberring. Ei slik forrykt prioritering av autoritetar, banar vegen for lydnaden mot den falske profeten. For kva er mennesketanken anne enn falsk profeti når han reiser seg mot eller vi korrigera Guds tankar?

.

Dersom teologien misser vyrdnaden for Skrifta som inappellabel autoritet, misser han også sitt sjølvstende.

.

Då må han skula og skjegla til alle sider for å sjå kvar vegen tykkjest tryggast å gå. Men den som i likskap med Hans Nielsen Hauge har svore lydnad mot Guds Ånd, går trygt den smale vegen, også når det verkar farefullt å gå der. For han har lært kven han bør ottast for. Då får teologien og teologen eit ekte, audmjukt sjølvstende.

.

Vi kan studera dette sjølvstende i Luthers historie. Ingen av oss skjønar nå kor vågsamt det var, det Luther gjorde d å han reiste seg til protest mot pavedømet og så å seia heile det romerske kleresiet og mot keisaren sjølv.

.

Men det var på skriftprinsippets grunn han fekk mot til å bu paven trass. Han fekk det motet til å trassa paven av di han ikkje hadde mot til å trassa Guds ord. Difor er det her tale om eit audmjukt sjølvstende, ikkje om eit som brautar og briskar seg fram.

.

I vår tid står paven i Rom ikkje så sterkt som då, ikkje i si eiga kyrkje ein gong. Men pavar har vi nok av i vår tid óg. Dei brukar andre titlar, og difor kan vi koma til å missa vårt sjølvstende til dei i god tru.

.

Skriftprinsippet skal verja oss mot eit kvart religiøst eller kristeleg pavedøme. Hovdingane skal vi vera lojale mot, men ikkje blindt lydige mot. Lydnad kan dei berre krevja så langt som Skrifta og det eigne samvitet tillet det. Ein kristeleg teologi har rett og slett ikkje lov til å missa sitt sjølvstende til nokon annan autoritet enn Skrifta. Og eit kvart avvik frå det prinsippet er ei farleg misferd for ein kvar teologi og for ein kvar kristen.

.

Din hovding har krav på din lojalitet, men han skal også krevja at du ikkje lyder han lenger enn Skrifta og samvitet gjev klårsignal til. Difor skal du granska i Skrifta om det har seg slik som hovdingen seier at det er. Og tykkjest det annleis for eg enn for hovdingen din, skal du varsla han om det. Det krev både lojalitet og brorskap. Og det krev det skriftprinsippet som det begge vil kjempa for.

.

For ein vanleg kristen vert nok i Skrifta samanlikna med ein sau i ein saueflokk. Men det er då tale om ein sau som berre fylgjer hovdingen så lenge som røysta hans let like eins som Den gode hyrdingen si. Kjem det inn mislåt der, så kjenner sauen ikkje mælet att og fylgjer ikkje leiaren i ei slik sak. Han flyr frå han då.

.

Det åndelege sjølvstendet som vil gro der skriftprinsippet vert praktisert, vil også verja den kristne og teologien mot fromme kjenslers pavedøme.

.

Ein kristen leiar svara ein gong på spørsmålet om kvinnelege emissærar at ”kan Gud bruka dei, kan eg óg bruka dei.” Og meininga var at han bruka dei av di Gud bruka dei.

.

Kvar visste han det frå? Ikkje frå Skrifta. Han hadde lært det av si eiga tolking av eigne fromme røynsler. Og same vegen går det med full fart med store delar av Bibelens lære om kjønnsroller og skaparordningar i vår tid. Her har ein stundom med ei legering av drømme røynsler og samtids ånd å gjera. Det vert ofte ein overhendig sterk autoritet av slikt. Og det skal mot til å halda sitt sjølvstende mot slike autoritetar. Ja, mannemot vil som regel ikkje greia seg om det er aldri så ekte. Eg veit berre ein ting som duger, og det er å læra seg til å ottast Gud meir enn menneske. Då fyrst får ein evne til å lyda Gud meir enn menneske.

.

Atter ein gong: Det er på skriftprinsippets grunn teologien og den kristne kan vinna dette sjølvstendet. På alle andre grunnar misser han det. Og sistpå brotnar grunnen under han óg. For også i denne samanhengen gjeld det sjølvsagt at ingen kan leggja nokon annan grunnvoll enn den som Gud har lagt. Meir enn noko anna gjeld det for teologien av i dag å få mynde til å stå seg mot eit humanistisk pavedøme.

.

Bibelen åtvarar oss mot å lyda denne autoriteten. Og det er sers viktig at vi gjer det. Elles kryp kristendomsframande tankar inn i oss og sprer ut det som finst av kristentru i oss. Vi bøyer oss for humanismens bodord om å vera snille, slik at vi omtolkar eller avviser sume av Guds tankar om rettferd både i Det gamle og Det nye testamentet. (Hemnsalmar og hevetesstraff t.d.). Vi godtar snillskapsdogmet som seier at det er syndig og ufromt å stridast om kristelege spørsmål, endå om vi på den måten kjem til å kritisera både Kristus og apostlane hans, og vert ulydige mot Bibelen som seier at vi skal kjempa mot alle tankar som reiser seg mot kunnskapen om Gud. Men just i vår tid, som er ei fråfallstid då kristendomsframande tankar held på å få overtaket i vårt folk og i vår kultur, krevst det av den kristne at han skal dra seg ut av kampen om han vil gjelda for å vera from. Eg veit berre ein måte å halda oppe motet i redde sjeler på då, og det er å spørja seg sjølv om ein har mot til å deklamera om skriftprinsippet med munnen og svikta det med tanken og i handling.

.

Kampen for skriftprinsippet er ein kamp for Bibelens autoritet i tru og i praksis. Dersom prinsippet stort sett berre har plass i munnen vår, men ikkje i tanken og i handlinga, då er det på høg tid at vi granskar situasjonen. Difor er det vondt å sjå at skriftprinsippet spelar så lita rolle i teologien, både på lekmannsplanet og på lærdomsplanet – bortsett frå deklamasjonen.

Skriftprinsippet V av VII.

.

Det protestantiske skriftprinsippet.

Av red. Arthur Berg.

V av VII.

.

Når skriftprinsippet fungerer, fungerer det slik: Vi trur og veit at Gud skapte himmel og jord og alt som skapt er. Og vi trur det av di det står i Bibelen. Men treng det vera sant berre av di det står i Bibelen? Ja, for det seier Bibelen sjølv at han ber fram det som ikkje er kome opp i mannetanken, men som Gud sjølv openberra.

.

Dette ser heller veikt ut. For det er eit såkalla sirkelprov vi då opererer med. At noko står i Bibelen, er greitt. Men at Bibelen sjølv skal vera garantist for sin eigen truverdigskap let ikkje fullt så greitt. For det som ein på den måten provar med to strekar under svaret, er ikkje resultatet av vurderingar, men det er utgangspunktet for vurderingane. Vi går ut frå det som vi skal prova.

.

Det hender ein sjeldan gong i aktuell debatt at den eine debattanten kan knipa den andre i å ha gjort eit mistak. Då har den første vunne.. For eit prov som går ut frå det som skal provast, er ugyldig og usætande som prov (Endå det som vedkomande har påstått sjølvsagt kan råka til å vera rett likevel. Provet hans gjeld likevel ikkje).

.

All teologi som kviler på skriftprinsippet og tek det alvorleg, vert altså ført fram av eit sirkelprov. Kva skal vi gjera med slikt?

.

Vi skal i alle fall ikkje gå frå samling og sans, som om sjølve ordet ”sirkelprov” skulle vera ein styggedom verre enn eit lensmannsinstitutt t. d.

.

Lat oss ein gong til sjå på katolikkane. Dei let seg ikkje snara [fanga] av vårt protestantiske sirkelprov. For dersom nokon spør katolikken om korleis han kan vita at noko er sant berre av di det står i Bibelen, svarar han at det veit han av di KYRKJA har sagt det. Ved sida av den skrivne Bibelboka har katolikkane nemleg (eller trur dei har) ein ikkje-skriven tradisjon, det vil seia overleveringar som Jesus gav apostlane og som dei gav til sine etterfylgjarar og dei atter til sine, like til vår tid. Difor er det då kyrkja som sit inne med denne tradisjonen og med det heilage embetet som garanterer at Skrifta er sann og som åleine har rett til å avgjera korleis Skrifta skal tolkast óg.

.

Men er katolikkane betre farne enn vi er? Nei, langt i frå. Dei er verre farne. For dei unngår det sirkelprovet som er vår lagnad på den måten at dei skuvar problemet eit steg attover. For dei er det tradisjonen som utgjer sirkelprovet. Men det vil seia at dei ikkje har lukkast å røma unna sirkelprovet, men at dei i staden har rømt frå den faste grunnen og i staden har plassert seg i lausan luft.

.

Men vår sirkel er ein sirkel på fast grunn. Og han liknar all anna visse på denne jorda. Også naturvitskapane fødes i ein slik sirkel. For dei føter seg på eit eller fleire aksiom. Desse aksiomi må ein gå ut frå, om ein skal få prova noko som helst. Ingen ting kjem i gong for den som ikkje reknar med, godtek og går ut frå det.

.

Men både i det første steget og alle seinare steg som vitskapen tek frå aksiomet, skal ein ta set vel i vare for nye sirkelprov. Då misfer ein seg.

.

Slik er det med teologien óg. Går han ikkje ut frå det aksiomet som skriftprinsippet er, kjem ingen ekte og sann teologi i gang. Då sit ein berre og spekulerer best ein kan, og den eine tevlar med den andre om kven som dårar seg sjølv minst.

.

Men har ein godteke skriftprinsippet, då byggjer ein trygt vidare. Då kjem tanken godt i gang. Og seinare skal han ta seg vel i vare for å fuska med tankens klårleik og logikkens prinsipp. Han må ikkje finna på å bruka sirkelprov då.

.

Så brukar vi altså med godt samvit og med trygg tru og visse dette gamle protestantiske prinsippet. Og me veit at all teologi som ikkje gjer det, lærer rangt og leiar vilt. Dei som på den store oppgjersdagen skal stå med dyrets merke på pannene sine, skal vera folk som har late seg forvirra av mennesketankar slik at dei vanda og vraka Guds tankar.

.

Men Guds tanke er så mykje høgare enn mennesketanken som himmelen er høgare enn jorda. Difor skal ingen drista seg til å byrja sin teologi eller si kristne tenking på annan grunn enn Bibelens ord.

.

Vanskane er likevel ikkje til endes med det. Om neste hyrna ligg det ein til, som er endå verre å baksa med. For om eg seier at så og så står skrive i Bibelen, kan motparten min spørja kva eg meiner med Bibelen. Og då er det mange lutherske teologar som kjem i ei lei knipe. For det kan dei ikkje svara på.

.

Til det teologiske puggestoffet høyrer nemleg prinsippet om den såkalla ”opne kanon”. ”Kanon” tyder då Bibelen. Og at denne kanon er open, tyder berre at kyrkja og teologien ikkje veit kvar grensa går mellom kanoniske og ikkje-kanoniske skrifter. Det einaste dei tykkjest vita, er at han går ein eller annan staden i vår kyrkje-bibel.

.

Den som har ein gamal Bibel, vil vita at dei i den tida skilde mellom ”kanoniske” og ”apokryfiske” skrifter. Men nå vert dei apokryfiske skriftene ikkje prenta i kyrkjebiblane våre. Likevel ville det ikkje vera lett å få ein norsk teolog til å seia at alle dei skriftene som nå står i kyrkjebiblane våre, er kanoniske. Nei, for det ville vera i strid med det vi har pugga. Kanon er open. Det har Luther rekna med. Og han var ei tid inne på at Jakobsbrevet og Openberringsboka t.d. ikkje var kanoniske.

.

Men då står skriftprinsippet veikt sjølvsagt. Ikkje ver redd. Dette med den opne kanon er nok ei lekse som teologar kan, men det er ikkje eit prinsipp som dei tek alvorleg. Preikar dei over ei tekst frå Jakobsbrevet, preikar dei som brevet var kanonisk. Og dei er i stand til å kasta seg ut på ein eller annan preposisjon hjå Jakob med heile si kroppstyngde.

.

Ein teolog eg kjenner tok det noko annleis. Han seier at han aldri ville prova ei lære ut frå eit av dei skrift i Bibelen som det har vore tvil om. Han ville bruka slike skrift berre i den mon dei svarar til det som dei andre skriftene også seier.

.

Men det gjer ikkje mykje frå eller til. For skriftprinsippet er i fåre dersom vi ikkje veit kva Skrifta er.

.

Kunne vi nemleg tenkja oss at somme av skriftene i Bibelen ikkje er kanoniske, kan eg ikkje skjøna anna enn at vi også laut tenkja at somme verkeleg kanoniske skrift ikkje kom med i Bibelen.

.

Men sjølv meiner eg at dei skriftene me har i Det gamle og Det nye testamentet, er kanoniske alle som eit. Det sytte Den Heila Ande for å rettleia sitt folk i denne saka. Det var då m.a. dette Jesus tenkte på då han sa at han skulle senda Anden til læresveinane etter at han sjølv var faren frå dei. Og Anden skulle så leia dei fram til heile sanninga.

.

Det var det Anden gjorde då han sytte for at Guds folk som hadde lært å kjenna røysta åt den gode hyrdingen skilde det dyre frå det verdlause, det kanoniske frå det ikkje-kanoniske både i Det gamle og Det nye testamentet.

.

For ei tid sidan sette eg fram dette synet i ein kronikk eller to i Dagen. Ingen andre har teke saka opp. Det får vera det same.

.

Dersom skriftprinsippet skal vera meiningsfullt, må dei som skal bruka det, vita kva dei meiner når dei viser til det.

.

Gud har gjeve oss sitt ord, og vi har det. Og vi har fått i oppdrag å ta vare på den fagre skatten. Så lenge Guds folk gjer det, står hans kyrkje støtt. Og helheimsportane skal ikkje få makt over henne. Men svik teologien og Guds folk dette prinsippet, då gjer det både ættesvik og drottin-svik, og då opnar vi kyrkjeportane for dyret og den falske profeten.

Skriftprinsippet VI av VII.

.

Det protestantiske skriftprinsippet.

Av red. Arthur Berg.

VI av VII.

.

Den katolske kyrkja.

Skriftprinsippet seier at ein rett og sann teologi ikkje må byggja på nokon annan grunn enn den som kan lesast ut av dei profetiske og apostoliske skriftene i Det gamle og Det nye testamentet. For der har Gud openberra seg for oss og gjort sin vilje kjend.

.

Denne overtydinga var gamal i kyrkja. ”Trua rikkast dersom autoriteten åt dei heilage skriftene rikkast,” sa Augustin i si tid.

.

I den gamle kyrkja hadde det stort sett vore så stor semje på dette punktet at det ikkje trongst Klåre og medvitne definisjonar. Men framover mot reformasjonstida vart skriftprinsippet i den katolske kyrkja meire og meire utmagra og blodfattig. Andre prinsipp smaug seg inn og tevla med skriftprinsippet.

.

Opphavet til dette var den uvissa som skapest når ulike teologar skjøna Skrifta ulikt. Då meinte folk det ikkje kunne tolast at trua skulle byggja på ein guddommeleg autoritet som ikkje på eitkvart punkt var krystallklår. Endå mindre kunne det tolast at uklåre mennesketankar skulle gjera klåre skriftord uklåre med eigne påfunn.

.

Difor fekk den katolske læra om tradisjonen heimstadrett i kyrkja. Og tradisjonen var ei uskriven overlevering som det kyrkjelege embetet hadde i forvaring.

.

Det katolske presteskapet hadde dermed tilgjenge til både den skrivne og den uskrivne overleveringa og hadde difor åleine rett og evne til å leggja ut skriftene.

.

Denne læra hadde smoge seg inn etter kvart, og hadde ført til mykje av det ”uklåre” i Skrifta vart ”klårlagd”. Men prisen var den at mange av dei klåre orda i Skrifta vart lagde i tåke. Menneskepåfunn la Guds tankar i tåke og skuggeland.

.

Då vart det til slutt naudsynt å gjera alle kyrkjemedlemmene medvitne om den gamle trua på at Gud åleine har autoritet i kyrkja. Og kva han seier, det kan vi lesa i Skrifta, men ingen andre stader. Då formulerte dei dette prinsippet så klårt at dei lærde folket: Paven har inkje mynde til å læra noko som ikkje står i Skrifta. For ei lære som han ausar or andre kjelder og som ikkje kan ausast or Skrifta, er svikefulle mennesketankar.

.

I det heile er, sa reformatorane, ei lære som orienterer seg ut frå det uklåre i Skrifta, ei krenking av Guds openberring. For Guds ord er klårt i alle spørsmål som det er naudsynt for oss å ha klåre tankar om. Og der er ho så klårt og eintydig at einkvar boksynt kristen kan skjøna henne. Det trengst ikkje pavar og prestar til å læra folket det. (Endå det av andre grunnar er både nyttig og viktig å ha eit ”kleresi” [presteskap] i ei aller anna form.)

.

Det er rett og slett ei rang lære at det skulle finnast noko anna kjelde til teologisk kunnskap enn Skrifta. Læra om den uskrivne og meir eller mindre løynlege tradisjonen som legg eit nytt sveip over Skrifta så det klåre vert uklårt.

.

Men då reformasjonen formulerte dette skriftprinsippet så klårt som det aldri før var gjort, klårla det også for katolikkane kva line dei hadde slege inn på. Og så formulerte dei like klårt sitt grunnleggjande teologiske prinsipp.

.

Dette vart gjort under tridentinarkonsilet som sa at (den katolske) kyrkja tek vare på det reine uforfalska evangeliet, som ho finn ”i skrivne skrifter og i uskrivne tradisjonar. Desse tradisjonane høyrde apostlane frå Kristi eigen munn, og av dei vart orda ved Andens styring overlevert like til oss så å seia frå hand til hand”.

.

Konsilet slo fast at katolske kristne skulle motta all lære om tru og liv i kyrkja med same vyrdnad og lydnad anten læra kjem frå dei bibelske skriftene eller frå tradisjonar som ein ”heilag suksesjon” (samanhengande overlevering) har teke vare på i kyrkja. Og konsilet sa jamvel at dersom nokon ”med vitande og vilje mismæter dei tradisjonane som her er nemnt, så vere han bannstøytt.”

.

Men reformatorane let seg ikkje skræma av det tridentiske anathema [bannstøyting]. Tvert om blankpussa dei sitt ”Skrifta åleine” og heisa det som fane over alle sine kyrkjer og all si forkynning.

.

Det må dei reformatoriske kyrkjene gjera den dag i dag, om dei skal vera liv laga. Men diverre er det fleire teikn på at mange av desse kyrkjene ikkje lenger maktar eller ynskjer å marsjera under eit slikt banner. I allfall ikkje om det skal vera noko meir enn eit banner til å bera for syns skuld.

.

Nå er det så ille vorte at ikkje berre gamle og nye pavar, men jamvel gamle og nye tradisjonar trengjer inn i kyrkjene. Eller det som verre er: Nå kjem splintrande nye påfunn og krev plass i staden for gamle tradisjonar. Og dei gjer det med reformatorane som sanningsvitne!

.

Har kanskje ikkje Luther og hans folk gong etter gong sagt at den kristne berre skal lyda Skrifta og ikkje tradisjonen?

.

Korleis kan då nokon våga å halda fast på det gamle kjønnsrollemønsteret (som apostlane forkynte berre fordi det er gamal tradisjon i kyrkja å gjera det?

.

Her reiser ein altså reformasjonens fane mot å jamstella skrift og tradisjon, men brukar henne i eit demonstrasjonstog som innfører splintrande nye tradisjonar, som ikkje er nemnde i Skrifta, men som tvert om vert forbodne der. ”Alt som vert sagt (om lærespørsmål i kyrkja) må kunna førast tilbake til sitt fundament i Skrifta,” sa kyrkjefaderen Hieronymus.

.

Men det nye, moderne kjønnsrollemønsteret kviler ikkje på noko slikt fundament. For det set seg opp mot og fornektar det som Skrifta seier. Rettnok med den snusfornuftige grunngjevinga at moderne teologar stundom skjønar betre enn ein heilag apostel kva konsekvensar apostelen burde ha drege av si eiga lære.

.

Det er klårt at dette er eit grotesk misbruk av reformasjonens forkasting av tradisjonen som openberringskjelde jamsides med Skrifta.

.

For det er beint fram ikkje sant at dei som nå går imot det nye kjønnsrollemønsteret og dermed det nye synet på kvinneprestar, gjer det fordi tradisjonen lærer det. Den som seier det, gjer det anten i rein tankeløyse, eller så veit han ikkje kva Luther og katolikkane meinte med tradisjon.